اطلاعات مورد نیاز در سفر پرنده نگری به شرق و جنوب شرق استان هرمزگان
برنامه اولیه ما پیش از برگزاری سفر به قرار زیر بود:
- دوشنبه: رسیدن به بندرعباس و استراحت
- سه شنبه: حرکت به سمت باغها و حوضچه های پرورش میگوی میناب، سد سرارو و باغهای بازگرد سیریک (جستجوی دارکوب بلوچی، جغد کوچک، باقرقره راه راه)
- چهارشنبه: دشت های وارشکن (جستجوی باقرقره شکم بلوطی) و جنگل جگین (جستجوی سارگپه چشم سفید)
- پنجشنبه: قایق سواری در خور خلاصی (جستجوی غول حواصیل)
- جمعه: پارک جهاد (بوجانگای خاکستری) و کشتارگاه بندرعباس (دال ها)
با نزدیک شدن زمان سفر، بر اساس پیش بینی های هواشناسی مشخص شد روز پنجشنبه وزش بادهای شدید خواهیم داشت. لذا برای جلوگیری از اختلال در قایق سواری به سمت خور خلاصی، برنامه را از روز آخر به روز اول جابجا کردیم و بلافاصله پس از رسیدن به بندرعباس و تحویل ماشین کرایه ای به سمت جاسک حرکت کردیم.
در طول دو هفته قبل منتهی به سفر، علی به دعوت آقای میثم قاسمی در برنامه شمارش زمستانه پرندگان سواحل و تالاب های استان هرمزگان شرکت کرده بود (گزارشی از این برنامه به زودی ارائه خواهد شد). لذا چیدمان برنامه، انتخاب سایت ها و تامین اقامتگاه ها بر اساس تجربیات و اطلاعات دو هفته ی مذکور، راهنمایی های آقایان میثم قاسمی و سید بابک موسوی و تجربیات سفرهای پیشین بود. به دلیل محدودیت زمانی بسیار، سعی بر این شد که تمرکز اصلی بر گونه های اورینتال و به ویژه گونه هایی که در کل کشور فقط در این منطقه دیده شده اند و سایت هایی که از آنها اطلاعات مفیدی در اختیار است، باشد. می توان گفت تالاب ها، دشت ها و باغهای جاسک، سیریک، میناب و بندرعباس از نقاط بسیار با اهمیت برای پرنده نگری در کشور هستند. وسعت، تنوع زیستگاه و تنوع گونه ای (به ویژه در خصوص گونه های اورینتال) به حدی است که شاید بعد از انجام یک سفر 20 یا 30 روزه به منطقه، بتوان به احساس رضایت نسبی از مشاهدات انجام شده و عکس های ثبت شده، رسید. تا کنون برای ما انجام چنین سفری مقدور نبوده و همواره در پایان سفرها حسرت سایت ها و گونه های ندیده برایمان باقی مانده است.
شایان ذکر است مشابه چنین سفری در استان سیستان و بلوچستان نیز می تواند یک سفر عالی و رویایی برای هر پرنده نگر (ایرانی) باشد. تنها تفاوت این دو منطقه در این است که اطلاعات چندانی از سایت های پرنده نگری در استان سیستان و بلوچستان در دست نیست و رسیدن به گونه های هدف، زمان بیشتری می طلبد. چرا که پایشگرهای فعالی مشابه آقای قاسمی در استان هرمزگان در این منطقه وجود ندارند. حتی پرنده نگرهای آماتور و معمولی نیز در این منطقه وجود ندارند و یا حداقل با شبکه پرنده نگرهای ایران ارتباطی نداشته و شناخته شده نیستند. در وصف اهمیت این منطقه در پرنده نگری به ذکر این نکته بسنده می کنیم که در سفر زمستان 92 به چابهار تا گواتر در شرق و ریکوکش در شمال، ظرف فرصت اندک چهار روزه بوجانگای سیاه، کوکوی آسیایی، سنگ چشم پشت بلوطی و جسد یک طاووسک سینه سفید را مشاهده کردیم که همگی از گونه های کمیاب هستند.
در ادامه، ابتدا به شرح اطلاعات کلیات سفر و سپس به شرح گزارش روزانه می پردازیم.
کرایه اتومبیل بدون راننده
شاید برای افرادی مشابه ما که در نیمه شمالی کشور زندگی می کنیم، مهمترین مساله برای سفر به جنوب، بعد مسافت باشد. در صورت مسافرت با هواپیما یا قطار نیز برای گشت در منطقه نیاز به اتومبیل خواهیم داشت. در صورت مسافرت با اتومبیل شخصی نیز باید روزهای بیشتری را به سفر اختصاص دهیم. شاید راه حل مناسب این معضل، کرایه اتومبیل بدون راننده در بندرعباس باشد. از طریق جستجو در اینترنت با شرکت یوروپکار آشنا شدیم که در چند شهر بزرگ ایران، از جمله بندرعباس اتومبیل بدون راننده کرایه می دهد. اتومبیل ها از انواع مختلف دنده ای و اتوماتیک و سدان و شاسی بلند هستند و بر حسب نیاز و بودجه خود می توانید انتخاب کنید. اتومبیل کرایه ای ما ال-90 اتوماتیک بود که به مبلغ روزانه 150هزار تومان کرایه کردیم. برای کرایه اتومبیل از هر نوع، تعرفه روزانه، با افزایش تعداد روزها، کاهش می یابد. مدارک مورد نیاز، کپی سند منزل و فیش حقوقی و ارائه یک فقره چک به مبلغ اتومبیل می باشد. قراردادی بین دو طرف امضا می شود که روشن، با جزئیات کامل و منصفانه می باشد. در خصوص جرایم رانندگی یا آسیب های احتمالی نیز شرایط ذکر شده است. اتومبیل دارای بیمه ثالث و بدنه نیز می باشد.
جاده ها
فاصله بندرعباس تا جاسک در حدود 335 کیلومتر است که تنها 100 کیلومتر ابتدای آن یعنی از بندرعباس تا میناب، به صورت یک طرفه و دارای کیفیت مناسب می باشد. از میناب تا سیریک که حدود 85 کیلومتر است، جاده دو طرفه و با کیفیت متوسط می باشد. اما پس از عبور از سیریک تا جاسک (150 کیلومتر) جاده دوطرفه، باریک، دارای آسفالت نامناسب و آب نماهای فراوان می باشد. لذا طی کردن این جاده در شب احتیاط فراوان و تجربه می طلبد و تا حد امکان باید از آن پرهیز نمود.
امنیت
برخی افراد در خصوص عبور و مرور در منطقه، به ویژه در شب مطمئن نیستند. در حالیکه جاده های اصلی و فرعی در این منطقه دقیقا شرایط سایر نقاط کشور را دارند. به عبارتی آمد و شد در جاده های اصلی، امنیت خوبی دارند، اما در خصوص جاده های فرعی مانند سایر مناطق، بایستی جانب احتیاط را نگه داشت.
اقامت
میناب: در سفر اخیر اقامت شبانه در میناب نداشتیم. اما برای اقامت در خانه محلی از طریق یکی از کارمندان محیط زیست هرمزگان و نیز یکی از پرنده نگرهای خوب منطقه که معاون مدرسه ای در میناب نیز می باشند، هماهنگی های لازم قابل انجام است.
سیریک: در 40 کیلومتری جنوب سیریک، در روستایی در مسیر خور آذینی، منزل آقای حسین پیرزاده (ماهیگیر و راهنمای محلی) قرار دارد. ایشان در منزل خود بخش مستقلی را به پذیرایی از طبیعت گردان وعکاسانی که قصد اقامت دارند، اختصاص داده اند.
جاسک: اقامت محلی می تواند از طریق محیطبانی به نام آقای برموده و یا ناخدای ماهیگیری که آموزگار نیز هست به نام آقا حسین تامین گردد.
معرفی سایت های مهم پرنده نگری
اغلب خورهای استان دارای جنگل های حرا بوده و زیستگاه امن و مناسبی برای پرندگان آبزی و کنار آبزی می باشد. لذا مکان های مناسبی برای پرنده نگری و عکاسی می باشند. اما از میان دهها خوری که در استان هرمزگان وجود دارند، شاید سه خور تیاب، آذینی و خلاصی اهمیت بیشتری داشته باشند. در ادامه به بررسی ویژگی های هر یک از این خورها بر اساس مشاهدات شخصی می پردازیم. لازم به ذکر است برای وارد شدن به همه این خورها و گشت در منطقه نیاز به قایق می باشد. زمان جزر و مد و میزان عمق آب، عامل تعیین کننده ای بر میزان پیشروی در گذرگاههای خور می باشد. لذا بایستی برنامه را به خوبی با ناخدا هماهنگ نمود تا وی پیش بینی های لازم را انجام دهد.
خور تیاب: نزدیک ترین خور شرقی به بندرعباس می باشد و کمی بیش از 120 کیلومتر با بندرعباس فاصله دارد. بنابراین برای یک برنامه یک روزه، نیازی به اقامت در میناب نیست. به عبارتی می توان صبح زود از بندرعباس حرکت کرد و پس از اتمام بازدید به بندرعباس بازگشت.
موقعیت خور تیاب
سیمای کلی خور تیاب
خور آذینی: خور آذینی کمی بیش از 230 کیلومتر با بندرعباس فاصله دارد و از معدود خورهایی است که علاوه بر درختان حرا، درختان چندل نیز در آن یافت می شود. (ایران دارای همین دو گونه از درختان مانگرو می باشد). به سه دلیل می توان گفت خور آذینی محل ایده آلی برای عکاسی از پرندگان است.
- وجود پهنه های گلی مناسب که آبچلیک های متنوع و فراوانی در آنها دیده می شوند.
- فضای امن خور از جهت تعامل ماهیگیران و افراد محلی با پرندگان که موجب کوچک شدن دایره ترس پرندگان شده است (پرندگان تا فاصله های بسیار نزدیک، ترسی از انسان ندارند).
- مهمترین عامل جذابیت این خور برای عکاسان مهارت ناخدا یعنی آقای حسین پیرزاد در هدایت قایق می باشد. ایشان علاوه بر ماهیگیری در زمینه گردشگری نیز فعال هستند. همانطور که گفته شد، بخشی از منزل ایشان اقامتگاه گردشگران است. همچنین به سبب علاقمندی و نیز تجربیاتی که با تیم های عکاسی و به ویژه آقای بابک موسوی داشته اند، مهارت خوبی در هدایت و توقف قایق در زاویه دید و نور مناسب برای عکاسان دارند و با مناطق مختلف در خور و خشکی، برای دیدن گونه های خاص مانند سسک چشم سفید هندی، جغد کوچک جنوبی و دارکوب بلوچی آشنایی دارند.
موقعیت خور آذینی
سیمای کلی خور آذینی
عکاسی از آبچلیک ها و سسک چشم سفید هندی در خور آذینی
خور خلاصی: خور خلاصی در 40 کیلومتری شرق جاسک ( به سمت چابهار) و در فاصله حدود 375 کیلومتری از بندرعباس قرار دارد. خور خلاصی در ابتدای نوار ساحلی شرقی-غربی دریای عمان قرار گرفته و به عبارتی از میان سه خور مذکور، تنها این خور در ساحل دریای عمان قرار دارد. (باقی در محدوده تنگه هرمز جای دارند). این خور از دو خور دیگر کوچک تر بوده و فقط در دهانه دارای پهنه های گلی محدودی می باشد، اما به سبب درختان تنومند کهنسال حرا مناظر منحصر به فردی دارد و در سال های اخیر تنها منطقه ای است که حضور غول حواصیل در آن گزارش شده است. سسک چشم سفید هندی نیز یکی از گونه های جذاب در این منطقه می باشد.
نکته دیگر در مورد خور خلاصی، مسیر دسترسی به آن است که اغلب به صورت نیم ساعت قایق سواری در دریای عمان از بندر ماهیگیری بحل (در شرق جاسک) تا خور به طول حدود 20 کیلومتر می باشد. البته می توان مسیر متناظر را به وسیله اتومبیل در جاده طی نمود و از ساحل خور سوار قایق شد (قایقی که باهماهنگی از بحل به خور آمده است) که مطمئنا لطف قایق سواری را ندارد. البته ممکن است ساحل خالی از سکنه نیز محل امنی برای پارک چند ساعته خودرو نباشد.
موقعیت خورهای خلاصی و شهرنو
مسیر دسترسی به خور خلاصی در دریای عمان
سیمای کلی خور خلاصی
جنگل های گرمسیری جگین و گابریک: جنگل هایی هستند که در حاشیه رودخانه هایی به همین نام به وجود آمده اند. البته در سال های اخیر، مردم محلی به تخریب جنگل و احداث مزارع هندوانه اقدام کرده اند و از وسعت جنگل ها بسیار کاسته شده است. اما این محدوده و نیز مزارع هندوانه جایگزین، محل مناسبی برای مشاهده انواع پرندگان شامل جیرفتی، باقرقره، گنجشکسانان و شکاری ها می باشد. در سال های اخیر گزارشات مشاهده سارگپه چشم سفید تنها در این منطقه بوده است.
انتهای مسیرهای گابریک و جگین در ساحل دریا به جنگل های حرا تبدیل می شوند که در قالب منطقه حفاظت شده گابریک ثبت شده اند.
مسیر جگین و گابریک از جاسک
جگین
دریاچه سد میناب: این محل تنها زیستگاه شناخته شده برای عقاب دریایی پالاس در کشور می باشد. این عقاب تاکنون سه بار در این محل مشاهده شده است. البته عبور از ورودی محوطه و رسیدن به دریاچه نیاز به انجام هماهنگی های فراوان و اخذ مجوز از سازمان آب منطقه ای هرمزگان دارد. مسیر دسترسی دیگری نیز وجود دارد که نیازی به عبور از گیت ورودی سد ندارد، اما شامل بیش از 20 کیلومتر خاکی است که به سبب نوع خاک منطقه و تقاطع با مسیل ها نامناسب بودن آن چندان دور از ذهن نیست. ما به سبب کمبود وقت، طی کردن این مسیر را از برنامه خارج کردیم، لذا اطلاعاتی که ذکر شد تنها بر اساس نقشه های Google Earth و نه تجربه شخصی می باشد.
دریاچه سد میناب و موقعیت آن نسبت به شهر
ساحل شرقی بندرعباس: "ساحل شرقی بندرعباس" از ساحل پارک ولایت در داخل شهر شروع می شود و تا چندین کیلومتر به سمت شرق (سمت فرودگاه) ادامه دارد. تنوع گونه های آبزی و کنار آبزی در این منطقه بسیار زیاد است و با کمی دقت به همراه چاشنی شانس می توان آبچلیک سانانی چون سلیم طلایی خاوری، تلیله بزرگ، تلیله حنایی و دودوک را در این منطقه مشاهده نمود. البته مورد آخر، گونه بسیار کمیابی است. برای بازدید از این منطقه حتما بایستی به ساعت جزر و مد توجه نمود. چون در ساعات جزر (که آب پایین است) وسعت ساحل گلی چندین برابر افزایش پیدا می کند و پرنده ها پراکنده می شوند. لذا برای دیدن آنها ناگزیر به پیمودن چندین کیلومتر مسیر خواهیم بود. همچنین بدیهی است که جهت حرکت بایستی از سمت خارج شهر به داخل باشد تا موقعیت پرنده ها ضدنور نباشد.
سیمای عمومی ساحل شرقی بندرعباس
پارک جهاد بندرعباس
این منطقه یک پارک شهری بزرگ و پر درخت است که خانواده ها در آن به تفریح و استراحت می پردازند. لذا در روزهای تعطیل زمستانی به نسبت شلوغ است. اما به هر حال به دلیل وسعت پارک، با حضور جمعیت نیز می توان گونه های خوبی در آن مشاهده نمود. گونه شاخص این پارک بوجانگای خاکستری می باشد!
پارک جهاد بندرعباس
* برگرفته از جزوه آشنایی با پرندگان و جاذبه های پرنده نگری ایران، تالیف پرویز بختیاری.
ممنون از اینکه اطلاعاتتون رو در اختیار علاقه مندان قرار میدین