طبس، عروس کویر، شهر توکاها

نوروز 93

با تعریف هایی که از طبس شنیده بودم و خاطراتی که علی از سفرهای دوران کودکیش به طبس تعریف کرده بود، خیلی مشتاق بودم که به این منطقه سفر کنیم. به دلیل اینکه این سفر تلفیقی از طبیعت گردی و مهمونی بازی بود، نیاز به برنامه ریزی های خاصی داشت. سرانجام موفق شدیم برای 7 تا 14 فروردین93 برنامه ریزی کنیم. مسیر حرکت از طریق کاشان، نایین، چوپانان، خور و بیابانک و نهایتا طبس تعیین شد.

تصویر 1-مسیر کلی سفر

شهر طبس در حاشیه ی کویر مرکزی ایران و در میان 5 استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، سمنان و یزد واقع شده و از توابع استان خراسان جنوبی به شمار می آید. برخی از صاحبنظران درباره وجه تسمیه طبس معتقدند که در اصل «تبشن» یا «طبشن» به معنی چشمه ی آب گرم بوده است. عده ای نیز طبس را از ریشه ی تب و تاب دانسته و علت چنین نام گذاری را آب و هوای گرم منطقه می دانند. [1]

پیش تر، بناهای باستانی متعددی مانند ارگ، مدرسه دو منار، مسجد جامع شهر و... در طبس وجود داشتند. اما در 25 شهریور1357 زلزله ای به بزرگی 8/7 ریشتر که تنها 8 ثانیه طول کشید، شهر را با خاک یکسان کرد. تمام ساختمان ها ویران شدند و بیشتر ساکنین شهر جان خود را از دست دادند. [1]

محصول عمده کشاورزی در این منطقه خرما است. به علاوه مرکبات، پسته و در برخی مناطق زردآلو و گلابی نیز پرورش داده می شود. عمده محصول زراعی، گندم و جو است. در برخی روستاها مانند ازمیغان که آب کافی دارند، برنج نیز کشت می شود. [1]

از آنجا که اختلاط اهالی این منطقه با دیگر نواحی کم بوده، مردم طبس به لهجه ای صحبت می کنند که در آن برخی قواعد زبان فارسی کهن هنوز رعایت می شود مثلا «الف» زاید را از اول برخی کلمات حذف نمی کنند و به جای شتر و شکم می گویند: «اُشتر» و «اِشکم». [1]

نخسلتان های بزرگی در روستاهای اطراف طبس از جمله حلوان وجود داشته اند که در سرمای سال 1386 آسیب های جدی دیدند.



قرار بر این بود که روز پنج شنبه 7فروردین 93، ساعت 4 صبح عازم شویم. اما با توجه به عید دیدنی ها و تدارک مقدمات سفر، تازه ساعت 3 صبح خوابیدیم! لذا وقتی بیدار شویم و حرکت کردیم، دیگه ساعت09:45 بود! به این ترتیب، اولین سفر مسافت طولانی با پاژی (پاژن) رو شروع کردیم.

تصویر 2-پاژی- همسفر جدید ما


تصویر 3-شوره زارهای دشت کویر

با مجموع دو ساعت و نیم توقف برای نهار و استراحت های بین راهی، ساعت 22:30 به طبس رسیدیم. چند کیلومتر قبل از طبس چند لحظه ای توقف کردیم. با وجود وجود نور چراغ های طبس، باز هم آسمان پر ستاره بود.قصد داشتیم در طول این سفر در جای خلوت تر و تاریک تری مثل روستای حلوان، یک شب رو در زیر آسمان کویر سر کنیم. اما به دلیل فشردگی برنامه قسمت نشد!

ورود به طبس از سمت مرقد امامزاده ای بود که ظاهرا برادر امام رضا هستند. مرقد صحن بزرگی با 4 گلدسته در 4 گوشه داشت و نورافشانی بود که منظره ی جالبی رو برای ورود به شهر در شب به وجود آورده بود.امامزاده وسط میدان بزرگی قرار داشت که دورتادور آن چادرهای مسافرتی برپا بود و خانواده های زیادی که اغلب از یزد یا کرمان به مشهد می روند (یا بالعکس) اقامت داشتند. اغلب این خانواده ها یک یا دو روز در طبس توقف داشتند، لذا مناطق گردشگری طبس مانند باغ گلشن یا حمام مرتضی علی بسیار شلوغ بودند.

تصویر 4-امامزاده حسین بن موسی الکاظم در طبس

به منزل مادر بزرگ رفتیم و استراحت کردیم. با توجه به اینکه تصور یک شهر وسط کویر با آب و هوای گرم رو داشتم، دیدن بخاری روشن در منزل مادربزرگ غیرمنتظره بود!! در این چند روز به طور کلی شب ها سرد بودند و یکی دو بار هم بادهای نسبتا شدید رو تجربه کردیم.

صبح اولین روز در طبس که بیدار شدیم، اولین چیزی که توجهمون رو جلب کرد آواز خوش یک پرنده بود. توجه که کردیم به نظر رسید توکای سیاه است. در این چند روز در طبس و مناطق اطراف تعداد زیادی توکای سیاه دیدیم. جمعیتشون مثل جمعیت کلاغ ابلق در تهران و مینا در کیش بود! همچنین تمامی گنجشکهایی که در این شهر دیدیم، گنجشک درختی بودند.



از برنامه هایی که برای گشت و گذار داشتیم، موفق به دیدن ریگزار حلوان، سد کریت و کال جنی نشدیم. اما تقریبا از بقیه مناطق بازدید کردیم.

جدول1- لیست پرندگان مشاهده شده در شهر طبس

* پلیکان سفید در باغ گلشن طبس و نه در محیط طبیعی مشاهده شد.

 

شنبه 09/01/93

حمام مرتضی علی

ساعت 08:00 از طبس به سمت «حمام مرتضی علی» خارج شدیم. این آبگرم در کنار روستای خرو قرار دارد. جاده ی دسترسی به صورت آسفالت است. داخل روستا چند دو یا سه راهی رو باید طی کنید که همگی تابلو دارند. در ابتدای مسیر آبگرم، یک نفر ایستاده و ورودی دریافت می کند. به نظر این ورودی فقط مربوط به تعطیلات نوروز است و شامل روزهای دیگر سال نباشد.

بعد از طی جاده ی خاکی، به یک محدوده ی مسطح بزرگ خاکی می رسیم که پارکینگ آبگرم است. مسیر آبگرم در دره ی پایین پارکینگ قرار دارد. به توصیه ی دایی حدود 500 متر برگشتیم و از میانه ی راه، از یک جاده ی خاکی شیب دار به پایین دره رفتیم که آنجا هم پارکینگ دیگری به همراه بوفه و سرویس بهداشتی قرار دارد. زمانی که پارک کردیم و در تمام طول مسیر رفت به آبگرم، تقریبا خلوت بود. هر چند به گفته ی دایی روزهای دیگر سال همین تعداد بازدیدکننده اندک هم دیده نمی شوند. اما زمان برگشت که دیگه حدود ساعت 11-12 بود، با جمعیت زیادی از خانواده ها شامل بزرگسال، کهنسال، کودک، نوزاد و... مواجه شدیم. هر دو پارکینگ بالا و پایین هم پر بود از ماشین هایی که از شماره پلاکشان مشخص بود از شهرهای مختلف آمده بودند.

حمام مرتضی علی، ترکیب تعدادی چشمه آب گرم است که از دل سنگ بیرون می آیند و آب سردی که روان آب ناشی از بارندگی به نظر می رسد. مسیر حرکت داخل یک دره ی نسبتا باریک قرار دارد و در حدود طول آن، آب گرم جریان دارد. خیلی جاها آب گرم و سرد چندان مخلوط نشده اند و به فاصله ی 2 قدم، هر کدام را جداگانه احساس می کنید.بعد از اینکه از آخرین چشمه ی آب گرم عبور می کنیم، سرمای آب محسوس می شود.

تصویر 5- حمام مرتضی علی و چشمه های آب گرم

تصویر 6-دخمه هایی در دیواره که گفته می شود زرتشتیان به عنوان پناهگاه استفاده می کردند


تصویر 7-چشمه های آبگرم که در دیواره ها جای دارند

در طول دره که پیش می رویم، به طور کلی، دره تنگ تر می شود. تا تقریبا به انتهای مسیر که می رسیم، یک طاق آجری قدیمی دیده می شود که به طاق عباسی شهرت دارد. برای رسیدن به طاق، باید از یک تخته سنگ بزرگ بالا رویم که مسیر دست به سنگ و نسبتا دشوار است. در این قسمت تا زانو در آب سرد قرار می گیریم که چندان مطبوع نبود! اما وقتی از طاق عبور کردیم و مشغول استراحت بودیم، افرادی زیادی را دیدیم که کم کم می آمدند. در میان آنها کودکان 2-3 ساله و خانمهای نسبتا سن دار هم بود. با دیدن این افراد حس کردیم، خیلی هم کار بزرگی انجام نداده ایم!!

تصویر 8-طاق عباسی

بعد از کمی استراحت به سمت پارکینگ برگشتیم. به طور کلی با پیاده روی یک ساعته برای رفت، یک ساعت برای برگشت و حدود30 دقیقه برای استراحت، حدود ساعت 12 به ماشین رسیدیم.

دهیاری روستای خرو اقدامات رفاهی قابل توجهی در این منطقه انجام داده است. احداث پارکینگ، پلکان و سرویس بهداشتی از این جمله اند. صندوق نظر سنجی و ارائه ی پیشنهادات هم وجود داشت.

جدول2- لیست پرندگان مشاهده شده در حمام مرتضی علی

تصویر 9-کمرکولی بزرگ

دوشنبه 11/01/93

پناهگاه حیات وحش نایبندان

برای اخذ مجوز ورود به پناهگاه حیات وحش نایبندان به اداره کل محیط زیست خراسان جنوبی نامه زدیم. نامه به آقای مودی و سپس به واحد طبس، آقای حاتمی ارجاع شد. شنبه 10/01/93 در بازگشت از مرتضی علی به دیدن آقای حاتمی در اداره محیط زیست رفتیم. برای روز بعد هماهنگ کردیم. گفتند محیط بانهای علی آباد آقایان مالکی و شیردل هستند. البته ما که رفتیم یک محیط بان بود به نام آقای شفیعی. آقای دیگر که احتمالا آقای شیردل بود، به همراه گروه دوچرخه سواری انجمن یوز؟ به نایبند رفته بود که به همراه آنها به علی آباد بیاید.

عصر روز دهم برای دایی از کاشمر مهمان آمد. لذا برنامه نایبندان را به روز 12ام موکول کردیم. عصر که رفتیم منزل زندایی لعیا، دامادشان حسین آقا آنجا بود. رشته تخصصی حسین آقا منابع طبیعی بوده و در حال حاضر کارشناس آبخیزداری هستند. گفتیم ما دنبال پرنده هستیم. گفتند اتفاقا امروز در مراجعه به یک سایت چندتا عکس گرفته ام، اینها را ببینید. حواصیل ارغوانی، باکلان، کاکایی صورتی و کاکایی سرسیاه بودند. ایشان نشانی دو سایت مناسب پرنده نگری در نزدیکی طبس را دادند: سد دره بید و مسیر جوخواه.

ساعت 04:20 صبح از طبس خارج شدیم. بین راه یک سکوی نماز و یک آب انبار در کنار هم بودند که دایی نماز صبح را خواند.

تصویر 10- آب انباری در مسیر طبس به دیگ رستم!!

روستای نایبند

ساعت 07:10 به روستای نایبند رسیدیم.طول مسیر از طبس تا نایبند 247 کیلومتر است. این روستا در منطقه‌ای کوهستانی است و ابنیه روستا بر روی صخره‌ای سنگی با تبعیت از شیب طبیعی زمین در دامنه کوه بنا شده‌اند و باغهای مرکبات و نخل ها و مزارع در دره مجاور استقرار یافته‌اند. سکنه، خانه‌های خود را بدون حد و مرز مشخص با استفاده از گل و شاخ و برگ درختان با تلفیقی زیبا در شیب کوه و دره ساخته‌اند. بطوریکه بام یک خانه نقش حیاط خانه مجاور را ایفا می کند(مشابه این معماری در روستای اسفندیار واقع در 135 کیلومتری جاده طبس- کرمان نیز وجود دارد) و بر اساس این شیوه معماری به آن ماسوله کویر نیز اطلاق می‌شود. (وب سایت شهرداری طبس)

تصویر 11- روستای نایبند

پایش مصرف سوخت پاژی و بنزین تقلبی پمپ بنزین مطهری در طبس

از نزدیکی نایبند توجهمان به عقربه ی بنزین جلب شده بود که داشت با سرعت نور پایین می آمد! شب گذشته داخل طبس 48 لیتر بنزین زده بودیم و باک تقریبا پر شده بود. اما چون مسیر خاکی در پیش داشتیم و عقربه پایین بود، به ناچار به دیگ رستم رفتیم و بنزین زدیم که حدود همان 48 لیتر شد تا باک پر شود. در طول مسیرمان از تهران به طبس مصرف سوخت را اندازه گرفته بودیم و در جاده حدود 11 لیتر برای 100 کیلومتر بود. اما تا به اینجا برای 247کیلومتر 48 لیتر بنزین مصرف کرده بودیم. که نزدیک به 20 لیتر برای 100 کیلومتر بود!! چون 2 روز گذشته کمی بوی بنزین می اومد، نگران شدیم. اما بعد از بنزینی که داخل دیگ رستم زدیم، تقریبا همان 240-250 کیلومتر را تا طبس طی کردیم. با وجودی که حدود 100 کیلومتر مسیر خاکی بود و انتظار می رفت با حرکت به صورت 4W مصرف سوخت بیشتری داشته باشیم، اما نهایتا زمانی که به طبس رسیدیم، مشاهده کردیم، عقربه ی بنزین همان مصرف حدود 11 لیتر برای 100کیلومتر با نشان می دهد. تنها نتیجه ای که گرفتیم این بود که پمپ بنزینی که شب گذشته در طبس به آن مراجعه کرده بودیم، ناخالصی هایی به صورت هوا یا هر چی که به مخ نابغه شون رسیده به بنزین اضافه کرده. طوری که باک رو زودتر پر نشان می داد. طبق محاسباتمون تقریبا 20 لیتر کمتر بنزین داده بود! یعنی حدود 42% کمفروشی کرده بود!!احتمالا به هوای اینکه اغلب مسافران عبوری هستند، بنزین می زنند و از این شهر می روند و پیگیر نمی شوند، دست به همچین کاری زده. شاید ما هم اگر کلا در حال محک زدن مصرف سوخت پاژی نبودیم، یا قرار نبود مسیر خاکی بریم، توجهمون جلب نمی شود.تعطیلات بود و اداره ای برای مراجعه باز نبود. اما از طریق یکی از عموها که در اداره ی بازرگانی مشغول بودند، پیگیر تخلف پمپ بنزین مطهری طبس شدیم.

دیگ رستم

زمانی که وارد دیگ رستم شدیم از آب گرم هم دیدن کردیم. دمای آب خیلی بیشتر از آبگرم مرتضی علی بود. شاید به دلیل همین دمای بالا به دیگ رستم معروف باشد.

یک مجموعه ی تفریحی هم به صورت استخر یا همچین چیزی بود که ورودی هر نفر 2000 تومان بود. اما ظاهر مناسبی نداشت و بوی بدی هم می آمد.

تصویر 12- آب معدنی دیگ رستم

بعد از بنزین زدن، به سمت طبس برگشتیم. طبق آدرسی که داخل روستای نایبند پرسیده بودیم، جاده ی علی آباد از نایبند به سمت طبس، بعد از کارخانه ی یخ قرار داشت که با یک تابلوی یوزپلنگ مشخص بود. ساعت 8:10 به دوراهی علی آباد رسیدیم.

قبلا تصورمون این بود که علی آباد جای مشخصی باشه، لذا مسیرش رو از Google Earth استخراج نکرده بودیم. وارد جاده خاکی که شدیم، دیدیم کیفیت جاده خیلی پایین است. در جاهای زیادی آب شستگی اتفاق افتاده و باید با سرعت پایین حرکت کنیم. به نظر نمی رسید راه عبور و مرور یک روستا به این بدی باشد. لذا شک داشتیم درست می رویم یا نه. از طرفی طبق آدرس حرکت می کردیم. کوه هایی که می دیدیم هم با نقشه ای که از منطقه در اختیار داشتیم مطابقت داشت. لذا به مسیر خود ادامه دادیم. در طول مسیر تابلوهای زرد رنگ محیط زیست با عنوان پناهگاه حیات وحش نایبندان دیده می شد. در مسیر علی آباد به 2 تا دو راهه رسیدیم که هر دو تابلو داشتند. اتفاقا این مسیر خاکی تا نزدیکی علی آباد روی نقشه ی GPS بود که تعجب برانگیز بود!

تصویر 13-موقعیت پناهگاه حیات وحش نایبندان



تصویر 14-پناهگاه حیات وحش نایبندان

در یک سوم ابتدایی مسیر یک جبیر ماده در حال چرا دیدیم که با دیدن ما شروع به دویدن و دور شدن کرد. در طول جاده که پیش می رفتیم، جبیر همچنان در حال فرار بود. هر چند قدم، چند لحظه ای رو به ما می ایستاد و نگاه می کرد. یکبار حین دویدن جست بلندی زد که دیدنش برای ما خیلی هیجان انگیز بود.

جبیر از خانواده گاوسانان و از راسته زوج سمان است که شباهت زیادی به آهو داره. با این تفاوت که ماده ی آهو شاخ نداره.زیستگاه جبیر خشک تر و بیابانی تر از آهو است و این حیوان شرایط سخت مناطق کویری رو به خوبی تحمل می کند و در برخی مناطق آب مورد نیاز بدن خود رو از گیاهان تامین می کنه. جبیر معمولا در جوار شترها در حال چرا مشاهده می شه. برخی شکارچی ها از همین مسئله استفاده می کنند و در پناه شترها به جبیرها نزدیک می شوند!

در حال حاضر به دلیل شکار بی رویه، تخریب زیستگاه و اشغال آبشخورها جمعیتش به شدت کاهش پیدا کرده و اغلب در مناطق محصور در منطقه های حفاظت شده مثل نایبندان و شیراحمد نگهداری می شه. [2]

تصویر 15-جبیر

ساعت 10:00 که به علی آباد رسیدیم و پاسگاه محیط بانی رو در کنارش دیدیم، متوجه شدیم کلا علی آباد متروکه و خالی از سکنه است.

تصویر 16- پاسگاه محیط بانی علی آباد نایبندان

تصویر 17- روستای متروکه علی آباد

به همراه محیط بان گرامی، آقای شفیعی، گشتی در منطقه زدیم. یک محدوده ی حصارکشی شده وجود داشت که 3 جبیر داخل آن نگهداری می شد. به گفته ی آقای شفیعی، اینها در ابتدا 7 عدد بودند که زاد و ولد کرده و به13 عدد رسیدند. اما متاسفانه 10 تا از آنها تلف شده و الان فقط 2 نر و یک ماده وجود داشتند.

نزدیک ایستگاه محیط بانی و کنار حصار جبیرها یک استخر آب وجود داشت که محیط بان ها اطراف آن درخت کاشته بودند. زیر سایه بانی که بالای استخر نصب شده بود مشغول صبحانه شدیم!

تصویر 18- شاخ قوچ- نایبندان

تصویر 19- شاخ کل (بز نر)- در نایبندان

پاسگاه محیط بانی علی آباد نایبندان، برای اقامت شبانه ی طبیعت گردها هم قابل استفاده است. البته اون شب قرار بود بچه های دوچرخه سوار انجمن یوز اقامت داشته باشند. ساعت 12:20 از پاسگاه خارج شدیم.

جدول3- لیست پرندگان مشاهده شده در پناهگاه حیات وحش نایبندان

تصویر 20-سنگ چشم دم سرخ


تصویر 21-کبک


تصویر 22-چک چک ابلق خاوری


تصویر 23-سنگ چشم تورانی



تصویر 24-چکاوک بیابانی



تصویر25- چک چک دشتی

تصویر26- چک چک (نر و ماده)


تصویر27-گنجشک سینه سیاه

هنگام بازگشت از نایبندان، از آقای محیط بان سوال کردیم که سمت دیگر جاده خاکی که از آن آمدیم به کجا می رسد. گفتند به نیستان و آب سرد و گرم. رفتن به آب سرد و گرم مسیرمان تا طبس را خیلی کوتاه تر می کرد. البته فقط به لحاظ مسافت. چرا که با توجه به خاکی بودن جاده و کیفیت پایین آن احتمال داشت زمان بیشتری صرف شود. با این وجود همه موافق بودند که از سمت آب سرد و گرم برویم که مناطق جدیدی رو هم ببینیم. روی نقشه GPS مسیر حرکت تا نیستان و پس از آن معدن پرورده طبس وجود داشت. طبق آدرس محیط بان قاعدتا باید به یک دوراهی می رسیدیم که دست راست به آب سرد و گرم می رفت و دست چپ به نیستان. نشانی دوراهی بعد از قلعه قدیمی و چشمه بود. اما ما اصلا به همچین نشانی هایی بر نخوردیم! لذا از روی نقشه حرکت می کردیم و به هر دوراهی که می رسیدیم تقریبا همه جا مشخص بود که مسیر حرکت ما اصلی و بقیه فرعی هستند.

به یک میدان رسیدیم که به وسیله ی بلوک های بتنی وسط کویر ساخته شده بود!! 3 تا تابلو داشت که 3 جهت از 4 جهت میدان را معرفی می کرد. خوشحال شدیم و چشمهایمان را تیز کردیم تا تابلوها را بخوانیم. نزدیک تر که شدیم دیدیم روی هر کدام از تابلوها نام یک معدن و فاصله از اینجا را نوشته.نام هیچ کدام از معدن ها هم روی نقشه های ما نبود! دقیقا در همین لحظه توفان شن شروع شد. بیشتر از 50 متر دید نداشتیم و مسیر مستقیمی که در ادامه ی راهمون قرار داشت، به نظر غیرقابل عبور می آمد!

تصویر 28-توفان شن در نایبندان

جالب بود که از همون اوایل که از جاده ی اصلی طبس-نایبند به جاده ی خاکی وارد شدیم و حتی در علی آباد و کنار محیط بانی آنتن نداشتیم. به این میدان که رسیدیم، یکباره موبایل ها شروع به زنگ زدن کردند!!اون طرف خط من دخترعمو مریم بود که می خواست برای فردا نهار دعوتمان کند! علی می خواست به آرش (ستاد پشتیبانی در سفرهامون) زنگ بزنه و google earth رو چک کنه.بابا زنگ زد. زندایی به دایی زنگ می زد. اما تماس ها بعد از چند لحظه قطع می شدند.لذا دائما موبایل ها در حال زنگ خوردن بودند! باد می وزید، جایی دیده نمی شد! کلا صحنه ی جالبی بود. دیدیم آرش ویندوز سیستمش رو تازه عوض کرده و نرم افزار رو نداره.گفت زمان می بره تا نصب کنه. ما هم دیدیم هوا خرابه و باید زودتر تصمیم بگیریم.علی می گفت به نظرم آقای محیط بان زمان آدرس دادن به این میدان اشاره کرد، اما من چیزی نشنیده بودم. حتی همون موقع که آدرس داد، همون رو مجدد برای خود محیط بان تکرار کردم و گفت درسته!

خلاصه علی و دایی پیاده شدند و نگاهی به اطراف انداختند. برگشتند و گفتند مسیر اصلی مان 20 متر جلوتر مجددا مناسب است. لذا به راهمان ادامه دادیم.

به یک دوراهی که رسیدیم، از روی جهات جغرافیایی می شد حدس زد که دست راست به آب سرد و گرم می رود. اما این مسیر از داخل شوره زار می گذشت و با توجه به نامساعد بودن هوا و دید ناکافی و اینکه از کیفیت جاده اطلاعی نداشتیم، مطابق با مسیر GPS از دست چپ و کنار شوره زار گذشتیم.

تصویر 29-شوره زار آب سرد و گرم

کم کم به جاهایی رسیدیم که دیگر یک بوته گیاه هم نبود! بخشی از مسیر شوره زار بود. در بخشی وسیع دیگری تمام دشت پر بود از سنگ های سیاه روی خاک قهوه ای. سنگ ها توری پراکنده بودند که انگار از آسمان یا آتشفشان ریخته اند!

تصویر 30-پناهگاه حیات وحش نایبندان

منطقه کم کم تپه ماهوری شد. هر بار می گفتیم که سر این تپه دیگه نیستان دیده می شه. اما سر تپه فقط یک پیچ در دور دست مشخص بود که ظاهرا به ناکجا آباد می رسید!

آرش دیگه Google Earth رو نصب کرده بود. مختصات محل خودمون رو دادیم تا نزدیک ترین شهر یا روستا رو بهمون بگه.آرش گفت بابا شما وسط کویر هستید. هیچی نزدیکتون نیست! گفتیم مشکلی نیست مسیر داریم. نهایتش اینکه که از همین مسیر بر می گردیم. به کسی نگو نگران می شوند. اما چند دقیقه بعد بابا زنگ زد که علییییی کجاییییدددد؟؟!

همچنان به مسیر خود ادامه دادیم تا طبق GPS به نیستان رسیدیم. فقط تعجبمون از این بود که چرا اینجا هیچ فرقی با کل مسیر تا به اینجا نداره! پس نیستان کجاست؟؟ در موارد بسیاری پیش اومده بود که نقشه ی روی GPS (که بهمون رسیده و خیلی دقیق و به روز نیست) 100 یا 500 متر خطا داشت. اما اینجا هیچی نبود!! مقصد اصلی ما پی کوه و نیستان بود که 5 کیلومتر با هم فاصله داشتند. دایی قبلا به پی کوه اومده بود و می گفت که یک روستای بزرگه که از اونجا تا طبس جاده آسفالته.

از محلی که قرار داشتیم، کمی جلوتر به صورت عمود وارد یک جاده ی بهتر می شدیم که طبق مسیر GPS سمت چپ به معدن پرورده و از آنجا به طبس می رفت. اما به گفته ی دایی کل مسیر خاکی بود. دوربین کشیدیم و به اطراف نگاه کردیم. 3 لکه ی سبزرنگ جداگانه در دوردست ها دیده می شدند. اطلس راه های ایران رو با جهت شمال توجیه کردیم. طبق این نقشه و با توجه به کوه هایی که سمت راستمان قرار داشتند، پی کوه درست در مقابلمان قرار داشت. اما راه مشخصی دیده نمی شد. یک راه خاکی باریک تا حدود 500-600 متر دیده می شد اما کوره راه به نظر می رسید! با دوربین هم ساختمانی دیده نمی شد و به نظر فقط درخت بودند! دایی با دوربین نگاه کرد گفت لکه ی سبز وسط پی کوه است. دکل مخابراتی هم دارد. علی با آرش تماس گرفت و مختصات پی کوه را از آرش گرفت. مختصات را به GPS دادیم و دیدیم حق با دایی است. پس لکه ی کوچک تر که حدود 5 کیلومتر جلوتر بود، نیستان بود و چند کیلومتر پس از آن، لکه بزرگتری که دیده می شد، پی کوه بود.

بالاخره ساعت 16:00 به پی کوه و ابتدای جاده ی آسفالت رسیدیم. دقیقا در همین لحظه بارون شروع شد!

روستای پی کوه

پی کوه، همانطور که از اسمش پیداست، کوهپایه ای بود. طوری که 2 تا کوچه ی کنار هم، اختلاف ارتفاعی حدود 5 متر داشتند!این روستای کوهپایه ای بسیار سرسبز بود. لذا در چند دقیقه ای که اونجا توقف داشتیم، گونه های به نسبت خوبی دیدیم!

جدول4- لیست پرندگان مشاهده شده در روستای پی کوه

روستای اصفهک

در بازگشت، 38 کیلومتر به طبس به روستای تاریخی اصفهک از توابع دیهوک رسیدیم. بر اساس همشهری آنلاین شغل غالب مردم روستا کشاورزی و دامپروری است. این روستا دارای آب و هوایی ناب و منحصر به فرد است به طوری که امکان رشد و پرورش هر نوع محصول کشاورزی در آن وجود دارد. زیباترین وجه توریستی اصفهک وجود روستای تخریب شده توسط زلزله سال 1357 در کنار روستای جدید است.

تصویر 31-روستای اصفهک طبس

سه شنبه 12/01/93

بندخاکی جوخواه و سد خاکی دره بید

در اولین فرصتی که دست داد، رفتیم به سمت سایت هایی که حسین آقا، نشانی داده بودند: بند خاکی جاده ی جوخواه و سد خاکی دره بید

ساعت 06:45 به اولین مقصد رسیدیم. 15کیلومتر فاصله از طبس، قبل از روستای جوخواه، سمت چپ، بند خاکی و حوضچه ی آب مستطیل شکل آن مشخص بود. تقریبا نیمی از حوضچه پوشیده از نی بود.

تصویر 32-نمایی از بندخاکی جوخواه و باغ های اطراف

این منطقه خیلی نزدیک طبس بود. به همین دلیل روز بعد هم که سیزده بدر بود، قبل از اینکه همه آماده ی بیرون رفتند شوند، صبح زود مجددا سری به این سایت زدیم. گونه های مشاهده شده در این دو روز و همچنین گونه هایی که حسین آقا چند روز قبل عکاسی کرده بودند، به قرار زیر است:

جدول5- لیست پرندگان مشاهده شده در بند خاکی مسیر جوخواه

(12 و 13 فروردین 93)


*در تاریخ10/01/93 توسط آقا حسین دیده شده اند.

تصویر 33-سهره خاکی


تصویر 34-گاوچرانک



تصویر 35-شناگر گردن سرخ

تصویر 36-سنگ چشم خاکستری کوچک

سد خاکی دره بید

مقصد بعدی سد خاکی دره بید بود. حدود 10کیلومتر بعد از طبس در جاده ی فرودگاه، تابلوی سد مشخص است. 10 کیلومتر ابتدایی جاده، خاکی است. بعد از عبور از دو راهی ده محمد، وارد جاده ی اختصاصی سد که می شویم، 10کیلومتر باقیمانده از مسیر آسفالت است!!!

از سربالایی های نسبتا تندی بالا می رویم و بعد از وارد شدن به سرازیری، دریاچه سد مشخص می شود. جاده بن بست است و تاسیسات سد در انتهای آن قرار دارد. اطراف سد را تنها پیاده می توان طی کرد، اما ما برای نهار مهمان خانه ی عمو بودیم و وقت چندانی برای این کار نداشتیم. ساعت09:25 به کنار سد رسیدیم و در همان 20 دقیقه توقف، یک گونه از دم جنبانک را دیدیم.طبق منابع، پراکنش این دم جنبانک شمال شرق بوده است. اما ما در مناطق شرقی و مرکزی ایران مشاهده کردیم.

تصویر 37-مسیر سد خاکی دره بید

تصویر 38-نمایی از سد خاکی دره بید


جدول6- لیست پرندگان مشاهده شده در سد خاکی دره بید



تصویر 39-گلوآبی


تصویر 40- دم جنبانک نقابدار

 

باغ گلشن طبس

بعد از ظهر سری به باغ گلشن طبس زدیم.در مراجعه ی قبلی باغ خیلی شلوغ بود و نتوانسته بودیم از مناظر عکس بگیریم. البته این بار هم شلوغ بود اما دیگه آخرین فرصت بود.

داخل سر در باغ 2 فضا بود که یکی به نمایشگاه عکس و دیگری به فروشگاه محصولات محلی اختصاص داده شده بود. در نمایشگاه، عکس های زیادی از بناهای تاریخی طبس و اطراف آن وجود داشت که متاسفانه اغلب آن ها در زلزله سال 1357 ویران شده بودند.

تصویر 41-باغ گلشن طبس

4 پلیکان سفید سالهاست که در این باغ نگهداری می شوند. بار قبل که آمدیم، داخل قفس بودند. اما این بار مسئول مربوطه از قفس بیرونشان آورد و پلیکان ها شروع به حرکت به سمت استخر مرکزی کردند. بچه ها و مردم هم به دنبال آنها می رفتند.

تصویر 42-پلیکان های سفید در باغ گلشن طبس

بازگشت

سیزده بدر را با خانواده و بستگان گذراندیم و ساعت 8 صبح روز 14 به سمت تهران حرکت کردیم.

تصویر 43-روز بارانی بسیار زیبا در بازگشت از طبس

از صبح خیلی زود تا حدود ساعت 9 باران می بارید. همین بارندگی کافی بود تا سیلاب ها به راه بیافتند. از آنجایی که خاک کویر جذب آب پایینی دارد، در همه ی مسیل هایی که در کناره های جاده می دیدیم، آب گل آلود و خروشانی در جریان بود.

زمان شروع سفر، در جاده ی نایین به طبس و همینطور در سفر جنوب شرق از میناب تا چابهار، آب نماهای بسیاری دیده بودیم. برای من همیشه سوال بود که آب نما که تنها قسمتی از جاده است که پایین می رود و بالا می آید، مورد ایمنی خاصی ندارد که با تابلو مشخص می کنند!! اما این بار که بارندگی نسبتا قابل توجهی اتفاق افتاده بود، دیدیم که بسیاری از آبنماهای طول مسیر پر از آب هستند. آب باران که به صورت عرضی از جاده عبور می کرد، خیلی جاها گل و سنگریزه را به خود وارد جاده کرده بود. لذا تنها با ورود به داخل آب، می شد عمق آبنما را فهمید! همین باعث شد که یک جا که تصور نمی کردیم عمق چندانی داشته باشیم و نسبتا با سرعت بالا عبور کردیم، تمام سطح ماشین پوشیده از گل شد!

تصویر 44-سیلاب ها و آبگرفتگی آبنماها

کنار یکی از آبنماها یک اتومبیل کنترل خود رو از دست داده و به کنار جاده منحرف شده بود.

تصویر 45-انحراف از جاده در محل آبنما

در طول مسیر، نزدیکی خور و بیابانک از داخل کویر عبور می کردیم. شوره زارهای زیبایی دیده می شدند. حتی یک بوته گیاه هم نبود. اما تعداد زیادی غراب به صورت انفرادی می دیدیم که نمی دانم از چه چیزی تغذیه می کردند!!

از قبل برنامه داشتیم در منطقه ی چوپانان توقف کرده و برای دیدن زاغ بور تلاش کنیم.

از سفر قبلی دوستان GPS Pointداشتیم. برای مامان و مادر بزرگ که همراه ما بودند چادر علم کردیم تا استراحت کنند. باد شدیدی می وزدید. خودمان به گشت زنی پرداختیم. متاسفانه زاغ بور را ندیدیم اما هوبره و سهره صورتی دیدیم.

جدول7- لیست پرندگان مشاهده شده در چوپانان

 

 

نهایتا ساعت 15 به سمت تهران حرکت کردیم. وارد جاده ی اصلی یزد به تهران که شدیم به حجم ترافیک اضافه شد. روکش جاده کیفیت بسیار پایینی داشت و پر بود از چاله! از کمی قبل از کاشان باز هم شلوغ تر شد و نهایتا بعد از قم ترافیک به اوج خود رسید. تمام خدمات رفاهی ها و پمپ بنزین های به سمت تهران و از جمله مجتمع مهتاب صف های طولانی وجود داشتند. برای اجتناب از ترافیک وحشتناک ورودی تهران، از سمت فرودگاه امام خمینی به اتوبان تهران-ساوه وارد شدیم و نهایتا ساعت 12:30 به تهران رسیدیم.

مراجع

[1] بیابان گردی در ایران؛ ساسان سلوتی، معصومه بابانیانوری، انشارات ایرانشناسی، 1390

[2]راهنمای صحرایی پستانداران ایران، هوشنگ ضیایی، کانون آشنایی با حیات وحش، 1388